Hizkuntz normalizazioa euskaltegian

Egilea:	Aitor Etxebarria
Erakundea:	Santurtziko Udal Euskaltegia
Data:	2000
Non:	UEUko Helduen Euskalduntzearen III. Jardunaldiak

ABIAPUNTUA

Ezertan hasi aurretik, zein errealitatetatik hitz egiten dudan argitu nahi nuke. Santurtziko Udal Euskaltegiko irakaslea naiz eta 13 urte daramat bertan. Ingurua, imajina dezakezuenez, ia erabat erdalduna. Euskaltegia "irla euskalduna", inguruko itsaso gaztelaniadunaren erdian. Normalizazio kontu hau (definitu aurretik, deskriba dezagun ohiko ikastorduetatik kanpo egiten diren ekintza osagarriak, ikasgelatik kanpokoak) aspalditik hartu izan da kontuan, premiazkotzat edo hartu izan da, baina ez du izan tratamendu jarraitua, berezitua... eta beste faktore batzuen menpe egon da (irakasleon lan-baldintzak, beste zereginek uzten zuten neurrian...)

Hain zuzen ere errealitate honek bultzatu nau gai honi ekitera, gai honetan sakontzera. Beraz, aurretiaz esan behar dizuet, ez duzuela aurkituko praktikatik sortutako esperientzia ederren kontakizunik. Esperientziaren beraren urritasunak animatu nau orain kontatu dizkizuedan gogoeta hauek egitera. Esan genezake, beraz, gai honetan aditua baino gai honek kezkatua naizela.

ZER DEN HIZKUNTZA NORMALIZAZIOA

Kontzeptu hau argitze aldera, hainbat iturritara jo dut. Hala ere, ez da orain nire asmoa berau goitik behera jorratzea, gero baliagarriak izango zaizkigun zenbait elementu ateratzea baizik.

Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia

Berton agertzen da "normalizazioa" hitza, nahiz eta ez definitu. Zuzenean esaten da Plana hizkuntzaren normalizazioa eskuratzen jarraitzeko plan estrategikoa dela eta arazo nagusiez, honi begirako helburuez, egitarau eta ebaluazio-irizpideez mintzo da.

HPSren zuzendari zeneko elkarrizketa batean, honelaxe laburbiltzen du Josune Ariztondok :

"Euskalerrian euskararen berreskurapen osoa lortzeko maila pertsonalean, sozialean eta ofizialean euskararen aldeko urratsak areagotzea", hauxe litzateke Biziberritzearen helburu nagusia. Eta honek 3 helburu estrategiko ditu:

1. Lehenik euskararen ondorengoetaratzea aurreikusten du. Hots, euskararen transmisioa.
2. Bigarrenak zera dio: "belaunaldi berrietako euskaldunentzat euskara heldu-aroko eremu berezi eta garrantzizkoetarako atsegin eta gaztelania bezain baliozko egitean datza, beste erabilera-eremu garrantzizkoetara zabalduz (lan-mundua, aisia, kirola ...)
3. Hirugarrena euskararen elikadurarekin dago lotuta: hizkuntza eroso eta erraz hitz egiteko liburu irrati, aldizkari, egunkari, telebista...

Euskararen Unibertsoa

Izen honen inguruan antolatu ziren jardunaldietan, bai berauek prestatu aurretik, bai berauen garapenean, bai berauen emaitza izango zen KONTSEILUAren garapenean, garrantzi handia eman zitzaion gogoetari, hausnarketari. Eta gogoeta honen baitan beste termino bat erabiltzen da: "garapen oso eta eutsigarria". Berau definitzeko honelako parafrasia egiten da:

• Euskal hizkuntza komunitatean: komunitatearen bizitza euskaraz egitea garatu behar da norabide guztietan.
• Euskaldun pertsona: euskararen jakintza eta erabilera gradu desberdinetako euskaldunez osatua dagoenez gure komunitatea, euskaldun gehienen euskarazko gaitasuna "goren gradura" da garapen osoaren zantzua.
• Euskara: hizkuntza ere garapen osoa behar du lortu euskal komunitateak gaur eta biharko erronken aurrean hizkuntza baliabide eta tresna egokiak izan ditzan.
• Euskararen aldekotasuna: euskararen aldeko zaletasuna eta motibazioa iraunkorki garatu behar da

"Garapen eutsigarria" definitzerakoan, besteak beste, protagonista berrien beharra aipatzen da, euskaldun pertsona: "ez da deus egiten pertsonak euskara ikasi arren, gero eskuratutako gaitasun hori galtzen badu". Horretarako estrategia berriak behar dira.

Ildo beretik Bai Euskarari Akordioan ere aipatzen da kontu hau, gauzatu gabeko errealitatea bailitzan: egoera eznormaldutik abiatu eta arlo eta esparru guztietako euskararen normalkuntza osora iritsi. Hitz batean esateko, eta Bai Euskarari Akordioaren Plan Estrategikoaren Misioa definitzeko hitz berak erabiliz: "Euskarak garapen osoa lor dezan, bere normalizazioa behin-betiko bideratu".

Noren edo zeren normalizazioa, beraz? Argi dago euskararena, hizkuntza den aldetik. Baina euskara, beste edozein hizkuntza bezala, ez da berez bizi, izpiritu hutsa bailitzan. Bere bizitza erabileran, produkzioan gauzatzen da. Eta horretan sartzen dira hiztunak, gizabanakoak, subjektu indibidualak. Beraz, "normalizazioa" hitzarekin, eta gure jardunari begira, zera esan nahi dugu:

• Gure eskuetatik igarotzen den hiztungai hori euskal hiztun bihurtzea: hau da, euskaraz komunikatzeko gaitasunarekin eta euskaraz komunikatzeko joera argiarekin.
• Hiztunak irabazteaz gain, hiztunok aritzen diren esparru sozialak ere, aldi berean, euskararentzat irabaztea.

ZERGATIK EUSKALTEGIAN NORMALIZAZIOA

Agian baten bat harritu egingo da euskaltegiaren zereginen barruan kokatzen dugulako normalizazioarena. Jarraian berau justifikatzen edo arrazoitzen saiatuko naiz.

Ezer baino lehen aitortu behar dugu euskara irakaste hutsa normalizazioaren atal bat dugula, ezinbesteko atala esango genuke, ezinbestekoa baita gure hizkuntzaren normalizaziorako gutxienez euskara bera ezagutu eta menperatzea.

Beraz, hizkuntza irakastea normalizaziorako ezinbesteko baldintza da. Baina nahikoa ote da? Hementxe bukatzen ote da gure lana? (eta gure diodanean, zentroez, euskaltegiez ... ari naiz) Muga gintezke lan honetara?

Hau erantzuteko errepara diezaiogun berriro zenbait dokumentutan esaten denari.

Biziberritzeko Plan Nagusia

Plan hau HEAri buruz ari delarik, lehendabizi lorpenei erreparatzen die:

• Hegoaldeko gazteetan gero eta gutxiago dira euskaraz irakurtzeko edo idazteko zailtasuna duten euskaldunak. Euskararen berreskurapenean, ikastolekin batera, HEA izan da ekinbiderik eta mugimendurik garrantzitsuena.
• Eskaera handia dago gizartean. Euskaltegiekiko oniritzia ere nahik zabala dela esan daiteke.
• Etengabeko berrikuntza eta hobekuntzan dihardu.
• Azkenik homologazioa eta sinatutako akordioak ere aipatzen ditu.

Baina gabezietara joaz, honako hauek nabaritzen ditu:

• Emaitzak ez dira onak: hasten diren askok ez dute ikasturtea (are gutxiago ikas-prozesua) amaitzen.
• Harreman urria dute beste euskaltegiekin eta hizkuntzak irakasten dituzten akademiekin.
• Beste gabezia bat dirulaguntzen banaketarekin eta laguntza ofizialekiko menpekotasunarekin lotzen du.
• Azkenik, euskararen ideologizazioa aipatzen du.

Eta aurrera begira, honako erronka hauek planteatzen ditu:

• HEAko ekintzabideak erabileraren ingurukoarekin uztartu.
• Arreta berezia jarri euskararen bizitasun soziolinguistikoa indartzeko ezinbestekoak diren gune geografikoetan, giza taldeetan eta gizarte eremuetan.
• Horretarako efektu biderkatzailea izan dezaketen giza taldeak identifikatu behar dira, helburu zehatzei erantzuteko ikastaroak antolatu e.a.

HEOK

Helduen Oinarrizko Kurrikuluak badu "Hizkuntza" eta "Alderdi Psikopedagogikoarekin" batera "Alderdi Soziokulturala" izeneko atala. Eta, beronen barruan, Alderdi Soziologikoa eta Alderdi Kulturala.

Alderdi Soziologikoa

Hemen ere hiru atal edo arlo bereizten ditu: normalizazio soziala, linguistikoa eta motibazioa.

a) Normalizazio soziala

Normalizazio sozialari dagokionez, zera aipatzen du: euskararen egoera soziolinguistikoak baduela eraginik eta ondoriorik euskararen irakaskuntzan eta kurrikulugintzan. Eta egoera hau deskribatzeko laurden batek baino ez duela ezagutzen aipatzen da, nahiz eta orain arte hartutako neurriak onuragarriak izan diren EAEn.

Egoera honi aurre egiteko "euskaldun osoak" lortu beharra azpimarratzen du, hauxe izanik HEAren azken helburua.

Ildo beretik aipatzen da euskaltegiaren zeregina garrantzitsua dela euskararen berreskurapenean.

Euskaltegitik kanpoko eguneroko jardunean osatu behar du ikasleak euskaltegiko lana. Giro erdaldunetan aukera hori oso murritza denez, euskaltegiaren esku gelditzen da egoera normal batean nolabait gizarteari edo inguruari dagokion zeregina. Horrela, ahalegin berezia egin beharko dute irakasleek eta euskaltegiak inguruak ikasleari eskaintzen ez diona eskaintzen: euskara ikasteko eta erabiltzeko aukera.

b) Normalizazio linguistikoa

Normalizazio linguistikoari dagokionez, kurrikuluak irakaskuntzan ahozko erregistro bereziak lantzeak eta euskara-ikasleen hizkera artifiziala leuntzeak eta girotzeak duten garrantzia azpimarratzen du. Honen inguruan, bi esparru aipatzen dira:

• Hizkuntzaren irakaskuntzaren inguruko hausnarketa, euskaratik bertatik egin beharrekoa, beste hizkuntzetakoa ere gogoan izanik, noski.
• Euskarak berezkoak dituen esparruak ekartzen dira gogora (etxea, kalea, lagunartea ...) eta berauek aintzat hartzea.

c) Normalizazio eta motibazioa

Arlo honetan esaten dena, egia esan, urruti samar geratzen zaigu, azken batean gizarte osoari baitagokio. Kurrikuluan planteatzen den bezala, motibazioa hizkuntza batek gizarte mailan eskuratzen duen prestigioarekin lotzen da. Dena den, motibazioak hau baino inplikazio handiagoak ditu, nire ustez, hirugarren atalean ikusiko ditugunak, hain zuzen ere.

Azkenik, Hizkuntza atalaren deskribapenean, berau definitzeko erabiltzen diren zenbait kontzeptuk argi islatzen dute bi arloren arteko erlazioa:

• Ezagutzatik erabilerara
• Zuzentasunetik egokitasunera
• Gaitasun linguistikotik gaitasun komunikatibora

Errealitatean bertan oinarritua.

Errealitateak berak zer dioen hobeto ikusteko SIADECOk 1996ko ekainean buruturiko "Helduen Euskalduntzea: Eskaintza eta Eskariaren egoera eta Etorkizunaren aurreikuspenak" izeneko ikerlanera jo dugu eta bertan eskaintzen diren hainbat daturen entresaka bat egin. Oro har panorama nahiko baikorra aurkezten du: euskararekiko jarrera positiboa, euskaltegien irudi eta onarpen maila nahiko ona; ezagutza mailan potentzial ona ulermen mailan (gehiago dira nekez ulertzen dutenak ezer ulertzen ez dutenak baino), ez horrenbeste, ordea, ahozko adierazpenaren mailan. 27 urtekoa da matrikulatuen arteko bataz besteko adina eta denbora falta ez matrikulatzearen edo prozesu uztearen arrazoi nagusia, beste batzuen artean. Motibazioak direla eta, handiagoa da motibazio afektibo ideologikoen pisua, motibazio pragmatikoena baino, tartean geratzen delarik motibazio komunikatzailea. Euskaltegien zenbait arlo zehatz baloratzerakoan, baloraziorik baxuena bai kultur edukien lanketak eta ekintza osagarrien arloak jasotzen dute. Ikerketa egin dutenek berek hiru hipotesi zabaltzen dute honen inguruan: edo jendeak aspektu hauek gehiago lantzea eskatzen du, edo ez dago konforme gaur eguneko lanketarekin, edo ez die garrantzi handirik eskaintzen. Datuek argi erakusten dute gutxiago izan direla euskaltegietan lortutako mailari eutsi diotenak edo berau hobetu dutenak, galdu dutenak baino. Euskara maila apaldu edo galtzeko arrazoi nagusia ikasleen inguru erdalduna aipatzen da, alde handiarekin gainera (%55); euskara mailari eusteko edo berau hobetzeko erabili dituzten bideen artean lagunena eta familia barruko komunikazioa izan dira bide nagusiak. Euskaltegietako ikastaroen bidez zer lortu nahi zuten galdetu denean, gehiengo handi batek ondo hitz egitea zela beren helburu nagusia esan zuten (% 63,7). Ondoren, eta oso urruti, datoz bestelako helburuak: ondo ulertu(% 9,6), gramatika ezagutzak (% 3,5), EGA (% 6,9), oinarrizko ezagutza (% 7,2)... Baina ondoren helburuok bete zituzten ala ez galdetu zitzaienean aspektu kezkagarri bat azalarazi zuten: "euskaltegietatik pasa diren 20-39 bitarteko erdaldunen artean gehiengoak (% 67) ez du lortu irakaskuntza prozesu honen bidez lortu nahi zuen maila. Tartean prozesuaren etetea ere gertatu da kasu askotan. Etetearen arrazoi nagusia denbora falta izan da (%47,4) edo lana (%9,9). %1,9k bakarrik adierazi zuen nahi zuen maila jaso ondoren utzi zuela prozesua. Kultura kontsumo mailari dagokionez, beste hizkuntzetan gertatzen den bezala, baxu samarra da kultura idatziarena eta altuagoa ikus-entzunezkoena, nahiz eta ikerketak adierazi zenbat eta gazteagoak izan, orduan eta handiagoa dela euskarazko kultur produktuen kontsumoa.

Ikerketak proposatzen dituen bi ondorio nabarmendu nahi nituzke: Behar eta planteamendu berrien beharra, ikasleen bilakaera gertutik jarraitu eta hainbat elementu kontuan hartuta (adina, dakarten euskara maila, interesak, helburuak, euskaltegiarekin zerikusia duten aspektuen balorazioa, erabilera aukerak, ekintza osagarrien beharra eta balorazioa...). Gune geografiko eta euskaltegi desberdinen artean sumatzen diren desberdintasun handiak. Nahiz eta euskalduntzeari buruzko joerak homogeneo samarrak izan, desberdintasun nabarmena sumatzen dira herrialde, hiriburuen artean eta erakunde eta euskaltegien artean ere. Euskaltegiek, beraz, duten ikasleria nolakoa den ezagutu eta ahalik eta egokien erantzun beharko diote ikasle-mota bakoitzak planteatzen dituen esakune eta ahalmenei.

Dokumentuetatik harantzago

Orain arte agiri eta dokumentu idatzietan aipatutako arrazoiak aurkeztu ditugu. Ez da nire asmoa izan inoren aurrean zerbaiten inposaketa proposatzea edo balizko inposizio baterako oinarriak ezartzea. Ez. Honekin zera nahi izan dut: hurrengo atalean garatuko dudanari nolabaiteko oinarri teorikoa eskaini, borondate eta militantzia hutsean geratu gabe.

Dokumentu idatzietan aurki genitzakeen baino arrazoi gehiago aipa genitzake euskaltegien ardura hau argudiatzeko:

• Euskal Herriko zenbait lekutan (Nafarroa eta Iparraldean bereziki) eskola ez da tresna nahikoa normalizaziorako.
• Larrun-ek HEAren inguruan antolatutako mahai inguru batean Erramun Osak esandakoa ekarri nahi dut orain gogora: "Ezin dugu ahaztu haurrentzat helduak direla erreferentzia eta helduek finkatzen dituzten hizkuntza erreferentziak txertatzen direla haurrengan. (...) Zenbaitetan pertsona helduen artean eragiteak haurrengan ere eragina du. (...) Helduak euskalduntzean eta alfabetatzean erabilera esparru berriak irabazteko gauza bagara, horrekin erakusten ari gara euskara ikastea ez dela alferrikako ahalegina. (...) Erabilera esparruak irabazi behar dira, modu honetan bakarrik kontzientzia ditzakegu gazteak".
• Honekin lotu beharra dugu EKBk BAT aldizkarian "Gazteen mundua euskalduntzeko egitasmoa" izeneko artikuluan egiten duen baieztapen hau:

"Gazteak dira, oro har, euskararen ezagutza mailaren eta erabilpenaren arteko desfaserik handiena agertzen dutenak, euskararekiko motibaziorik altuena adieraztearekin batera. Kontraesan honen azalpena ez da lortzen gazteen bizkar errua botaz eta beren jokabidea gezur sozialtzat salatuz. (...) Adin talde horrek gizartean nagusi den egoera (erdararen nagusitasunarena) islatu eta areagotu baizik ez du egiten".

Aipatutako mahai inguru horretan ere Sagrario Alemanek esanak dira honako hauek:

"Guk euskaldunak atera nahi ditugu eta, beraz, gure lana ez da izan behar bakarrik hizkuntza egiturak eta horrelakoak irakastea; gurean euskara irakastea beti egon da loturik motibazioa eta erabilerarekin. Datozkigun ikasleak motibazio batekin datozkigu eta ateratzean zaletuak bihurtzen ditugu"

Azken argudio hauekin iritzien munduan sartu gara eta jabetzen naiz eztabaidagarriak izan litezkeela, oso, aurreko guztiak ere eztabaidagarriak izan diren bezala. Izan ere, azken batean borondateak eta euskararekiko konpromisoak nolabaiteko pisua izango du planteamendu honetan. Bide honetatik abiatzeko azken erabakia ez da etorriko argudio pisutsu eta ukaezinetatik, nolabaiteko konbentzimendu pertsonaletik baizik.

Eta beste kontu bat. Hemen, nagusiki, Euskaltegiek zentro eta erakunde gisa izan ditzakeen erantzukizun eta ardurez ari gara. Beste kontu bat izango da (eta ukaezineko garrantzia duena) ardura honi aurre egiteak berarekin dakartzan bestelako kezka eta arazoak, antolaketa eta baldintza laboralen aldetik.

Tokian tokiko egoeraren arabera (bai euskarak toki horretan bizi duen egoera, zein bertako euskaltegiak dituen aukera eta baliabideen arabera) ikasgu bakoitza hausnarketa bat egitera gonbidatu nahi dut, gai honek zer nolako oihartzuna duen eta izan beharko lukeen argitze aldera.

NOLA EKIN HIZKUNTZA NORMALIZAZIOARI EUSKALTEGIAN

Atal honi ekin aurretik berriro gogoratu nahi dut nondik abiatzen naizen eta, bereziki, zein errealitate dudan gogoan.

Hiru egoera posible ikusten ditut:

1. Euskaltegia Normalizazioaren kontu hau oso argi duten sare nagusi baten barruan dago eta sare honek ere oso argi ditu arlo hau aurrera eramateko klabeak , behar diren bitartekoak e.a. (lehenago aipatu dudan AEK, IKA edo bestelako erakundeak leudeke).
2. Euskaltegia kokatuta dagoen herriko instituzio publikoekin harreman ona du eta berauekin elkarlanean normalizazio plangintza itxurosoa diseina dezake.
3. Euskaltegiak bere buruaren ardura du eta dituen bitartekoen arabera antolatu behar du bere jardun osoa.

Nik, nagusiki, azken egoeran dauden euskaltegietan pentsatuz egingo ditut ondorengo hausnarketak (eta, gainera, ingurune soziolinguistiko nagusiki erdaldunean), nahiz eta hasieran esango ditudan kontsiderazio orokorrak denentzat izan daitezkeen baliagarriak.

Hasierako ohar batzuk

Berriro gogoratu nahi nuke irakaste hutsarekin ere normalizazioan ari garela.

Bestetik ezinbesteko printzipio nagusi eta saihestezina: ikaslearen/engadik abiatu behar dugula. Eta hau diogunean ikaslea kokatuta dagoen ingurua esan nahi dut; baita ikaslea euskaltegira hurbiltzen denean dituen espektatibak, helburuak, berezko motibazioa ere. Hau da, daukagun egoerarekin jokatu behar dugula, ez nahiko genukeenarekin. Eta lehendabizi datorkigun ikaslearen helburuak ase behar ditugula. Motibazio instrumental jakin bat badu, lehenengo horixe ase beharko dugu.

HABEren zuzendari orokorrak Euskaldunon Egunkaria-ra (2000ko otsailak 10) egindako adierazpen batzuk ekarri nahi ditut hona:

"Ikasle bakoitzak bere arrazoiak ditu euskara ikasteko, besteak beste, lana bilatzeko aukerak gehitzea, gizartean hobeto integratzeko bideak eraikitzea, seme-alabei ikas-laguntza eskaintzea, administrazioetako euskara plangintzetan parte hartzea, eta abar. Bestetik, ikaslea euskaltegira joaten denean, euskara ahalik eta azkarren ikasi nahi du. Bai HABEk bai euskaltegiek saiatu behar dugu ikasle bakoitzak nahi duen hori lor dezan kalitatezko irakaskuntza eskainiz. Hori de gure erronka."

Hauxe da gure etxea, gure proiektua eraiki behar dugun oinarria. Honen gainean gauzatu beharra dugu gure asmoa.

Eta honekin hurrengo kontsiderazioa: gure jardun pedagogikoa zenbat eta kalitate handiagokoa izan, orduan eta eraginkorragoa izango dela. Baliteke (eta uste dut gehienok izango dugula horren esperientzia) ikasle bat titulu edo agiri jakin baten bila hurbiltzea euskaltegira, edo bestelako beharrizan jakin eta zehatz bat betetzera, eta prozesuan zehar euskaltzaletzea. Horretarako ezinbesteko baldintza da gure lana kalitatezkoa izatea

Azken batean, zer lortu beharko genuke normalizazioaren klabe hau izanda?

Lehenengo eta behin ikasleak/ek euskararen aldeko pertzepzio positiboa izatea. Identifikatzea, zaletzea: euskara kontsumitu eta euskara erabiltzea. Erabilera esparru minimoak ziurtatzea. Azkenean, euskaldun osoak lortzea.

Nola? Lanerako printzipio orokorrak

"Nola" hau aipatzerakoan motibazioa datorkigu burura (oraingo honetan "motibazioa" zentzu hertsiago batean). Nola zaletu ikasleak?

Pertsuasioaren bidea. Hau nola lortu? Euskara esperientzia gozagarriekin lotuz. Eta hona ekarri nahi ditut Kafe Antzokia eta Zenbat Gara euskara taldean lanean diharduen Todor Etxaburuk Argia aldizkarian (2000ko martxoak 19) adierazitakoa:

"Euskarak motiba dezake, baina beti ere ikasleari zerbait berezia eskaintzen badio; plus bat, gainerako hizkuntzena ez bezalako kultur-molde original bat (ez hobea, ez txarragoa, desberdina baizik), munduari erantzunak emateko kosmo-ikuskera propio bat, ikasleari zerbait esango diona, ikaslea aberastuko duena. (...) Gainerako hizkuntzetan egin ohi dutenaren fotokopia merke batekin ez goaz inora. (...) Erantzun propioak,originalak behar ditugu (...)."

"Euskarak motibatu egingo ditu ikasleak baldin eta hizkuntza horren bidez bestelako harreman batzuen lekuko badira, baldin eta euskal guneetan giro ona, osasuntsua ikusten badute, baldin eta euskara eta ludikotasuna, euskara eta bitalismoa lotzen badituzte. Hortaz, euskararen aldeko dei agonikorik ez, mesedez, akabo hileta-jotzeak, biba euskara, biba Pellot eta biba festa!" (...)

"Motibazio handiena zer da? Bizitza eta harremanak, eta harreman horietan zer sartzen da? Dena: larru jotzea, lana, juerga, kultura, askatasuna, erantzukizuna".

Hitz hauek, jakina, nondik eginda dauden ez dugu bistatik galdu behar (kultura-proiektu handi bat...). Edonola ere, berriro azpimarratu nahi nuke, guztion esku baitago, arestian esandako zerbait: ikasleak euskaltegira dakartzan beharrak asetzeak eta hauxe kalitatezko irakaskuntzarekin lortzeak duten garrantzi izugarria.

Beste kontu bat zera da: zeharka egin beharreko edo egin genezakeen lan guztia: lehen aipatutako kalitatezko jarduna, eduki soziokultural egoki eta aukeratuak.

Eta beste ohar bat. Agian modaz pasatakotzat joko dute askok, beste garai bateko kontuak...; hala ere, esan egingo dut: nire ustez ikasle mota jakin batentzako garrantzi handikoa izan daiteke norberaren, irakaslearen eredua. Modu askotara adieraz genezake zer nolako kultura kontsumitzaileak garen: pertsonaia famatuen adibideak jartzen ditugunean, telebista-saioren bat gomendatzen dugunean, irakur-zaletasunak adierazten ditugunean, erosten dugun egunkaria, euskararekiko eta ikasleen kulturarekiko agertzen dugun jarrera baikor eta errespetagarria...

"Seriotasunez" landu arlo hau. Honen aurka joango litzateke noizean behineko dedikazioa, "a salto de mata" aritzea... Seriotasun honek zer suposatuko luke?

1. Inguruaren azterketa batetik abiatzea. (SIADECOren ondorioetan lehen nabarmendu dudanez) Euskaltegira datorren, klase jakin batean dagoen ikasleriaren azterketa: adina, zaletasunak, kultura-kontsumoa, inguruak erabilerarako eskaintzen dituen aukerak...
2. Arlo iraunkorra: gure kurrikulu eta programazioan txertatua, programatua (ikuspegi globalarekin, maiztasun jakin batekin...), arduradun bat edo batzuekin, beharrezkoa balitz edo horretara dedikatu ahalko balitz, diru-partida jakin bat asignaturik...
3. Helburu jakin batzuekin, egiten denari osotasuna emango diotena (motibatu, girotu, praktikatu, kontaktua egin...).
4. Elkarlanean, koordinazioan ... ahal den neurrian. Elkarlanerako gune posible batzuk: herriko edo inguruko euskalgintza, erakunde publikoak ... indarrak sakabanatu ordez, metatzeko Honelako esperientzia asko ekar genezake gogora. Nik bat aipatzearren, oraintsu komunikabideetan agertu dena, Lasarte-Orian 1998tik martxan dagoen "Kuadrillategi" izenekoa aipatu nahi dut, bertako AEK, Ttakun kultur elkartea eta Udaleko Euskara Zerbitzuak bultzatua. Lasarte-Orian gazteen artean euskararen erabilera hutsune handia zegoela ikusirik lanean hasi ziren ekintza programa bat martxan jarri zelarik. Ekintza hauen helburua zera da: modu natural batean euskaraz hitz egitea eta elkar ulertzea, gazte euskaldun eta erdaldunez osatutako gazte koadrilen artean.

Jardunbide zehatzak

Honetan sailkapen hau egitea erabaki dut:

1. Alde batetik ohiko jardun estandarrean (hau da klaseak ematean) txertatu ahal diren proposamenak.
2. Bestetik, dedikazio akademikotik kanpo landu beharrekoak

Ohiko jardun estandarrarekin lotuak

1. Ikasle talde eraginkorrak, berezituak osatzeko ahaleginak egitea... Eskaintza zabaldu, efektu biderkatzailea izan dezaketen ikastaldeei eman lehentasuna. (adibidez, dendariz, kirol-monitorez, gazte-hezitzailez ... osatutako ikastaldeak) Hau ikasturte hasieran burutu beharreko ekintza litzateke eta aurretiaz ondo pentsatu eta erabakitzea ezinbestekoa (argi dago arlo honetarako, kasu askotan, ez dela nahikoa gure asmoa, gure gainetik dagoen beste baten erabakiaren zain. Horrezaz gain, hemen ere elkarlanaren premia nabari-nabaria da euskaltegi bat baino gehiago dagoen herrietan).

Josune Ariztondok (1999) ideia bera azpimarratzen du:

"Euskaltegiek eta erabilera-planak. Euskaltegiek leku oso esanguratsua dute euskararen normalizazioan, euskararen erabilera bermatzeko hizkuntza-gaitasuna ezinbesteko baldintza delako. Hau guztia dela eta, euskaltegiek, euren planifikazioa egiten dutenean kontuan hartu beharko dute lehenetsi egin behar dituztela hainbat ikasle edo ikasle-talde, gehienbat lehentasunezko esparruetakoak direnak eta hain zuzen ere erabilera-planetan parte hartzen dutenak: dendari, sektore sozio-ekonomikokoak, gurasoak, herri-langileak, irakasleak... Honek guztiak ahalegin berezia eska dezake ikas-moduluak antolatzerakoan, ikasmaterialak prestatzerakoan, egutegi eta ordutegi diseinatzerakoan

2. Eduki soziokulturalak. Badakit hurrengo komunikazioak (ikus Pedro Lonbideren lana) honetaz zabalago hitz egingo duela, baina adibide batzuk jarri nahi nituzke hemen:

• Literatur zaletasuna pizteko "Literatur ibilbideak". Kultur elementu ezberdinak uztartzeko baliabideak dira: hizkuntza, literatura, artea, historia, etnografia ... Ibilbide horiek ongi diseinatuak eta behar duten dokumentu osagarriekin programatuak egon behar dute. (Badira hainbat jardun "aurkikuntza-joko"en tankerakoak, liburutegian edo entziklopedian bilaketak egitekoak ...) Edo-eta literatur tailerrak antolatu
• Ikasle bakoitzaren ekarpenak ere bultzatu egin behar dira. Irakasleak ikasle bakoitzak zer eman dezakeen ezagutu behar du eta taldekideen aurrean azaltzeko aukerak sortu.
• Historiaren gaineko testuak hizkuntzaren alderditik jorratzeak ikasleen adorea eta jakin mina piztu ditzake.
• Publizitatearen lanketa: ikuspuntu soziolinguistikotik sektore jakin batzuei zuzenduriko mezuen erregistro-mota, oraindik bizi-bizirik dauden aurreiritziak edota "euskal produktuek" nortasun-sentimenduekin duten lotura... Ikuspegi linguistiko soiletik ere, trebetasun sortzaile nahiz hartzaileen alderdi guztiak dira jorratzekoak: osagai semantikoak, morfologikoak, ortografikoak, sintaktikoak... Gainera, ikuspegi bikoitzetik, analisiarenetik eta ekoizpenarenetik.

3. Kultura produkzioa klasera eramatea, klasearen dinamikan txertatzea litzateke, azken batean, hemen proposatzen dena.Baina, kontuz: ondo aukeratu eta erabiliak, kontrako efektua sor ez dezaten.

Aurreko iradokizun hauek galizieraren irakaskuntzan eta hedapenean lanean ari den Xosé A. Calviñori (1999)zor dizkiot.

Klasetik kanpo

1. Lehenengo eta behin, komunikabideetan eta inguru hurbilean egunero antolatu eta eskaintzen diren ekintza, ospakizun eta kultur saioen berri eman. Hau ilustratzeko gure euskaltegian egiten dugun esperientzia xume baten berri emango dizuet: badugu pasabideetan informazio orokorrerako kortxo handia. Bertan dugu, besteak beste "Gaurko gomendioak" izeneko txoko txiki bat eta berau egunero betetzen saiatzen gara ETBko bizpahiru saio gomendatuz eta inguruan euskaraz antolatzen diren ekitaldien berri eskainiz (hitzaldiak, erakusketa, kontzertu, filmak...).
2. Kontsumitzera bultzatu. Honetarako aurrebaldintza egokia litzateke liburu, aldizkari eta disko mailegu zerbitzua antolatzea.
3. Euskaltegian bertan klasetik kanpo egoteko gunea sortzea, gure baliabideek aukera hau eskainiz gero (gela txiki bat irakurtzeko, kafea hartzeko ...) Hemen aitortu behar dizuet, nire aspaldiko ametsa dela, gure euskaltegian gauzatzekoa, baina orain arte beteezina. Jabetzen naiz honelako ekimenak martxan jartzeak zer suposatzen duen: kudeaketa egokia, ardurak banatzea, e.a.
4. Barnetegiak, txangoak...
5. Pertsonaia ezagunak (artistak, ipuin kontalariak, kirolariak...). Arlo honetan ere, beste askotan bezala, ezinbestekotzat jotzen dut elkarlana. Arlo honetan antolatzen dena, gehienbat euskaltegiaren ikuspegitik baino harantzago egin beharko litzateke, gutxienez inguruan euskara ikaste prozesuan dauden guztiei begira eta horretan ari diren guztiekin elkarlanean. Bakoitza bere aldetik aritzea, baliabide asko kontsumitzeaz gain, kalterako izan baitaiteke.
6. Gidatutako bisitaldi historikoak: Ikastaroaren osagarri gisa, onuragarriak dira bertako historia, artea, ohitura eta tradizioak ezagutzeko, eta, halaber, kulturaren osagaiez eta nortasun-kontzeptuari batasuna ematen dioten alderdiez jabetzeko.

BUKATZEKO

Nire jardun honetatik bizpahiru gauza azpimarratu nahi nituzke:

1. Orain arte egindako lana aintzat hartu eta baloratu beharrekoa da.
2. Hortik hasita, eta gaur egungo egoera soziolinguistikoa ikusirik, ezinbestekotzat jotzen dudala normalizazio arlo honi ekitea, beti ere argi izanik, gure lana ikaslearen beharren betetzetik harantzago doala.
3. Arlo honi ekiteko nik hiru elementu hauek lehenetsi nahi ditut:

• Ikasleen beharretatik abiatu eta eguneroko lanaren kalitatea zaindu beharra.
• Normalizazio lan honi seriotasunez ekitea, seriotasun hori azalpenean planteatu dudan bezala (programazio baten barruan, dedikazio finko eta iraunkorra ...)
• Elkarlana. Tokian tokiko indarrak bildu, metatu eta koordinatu.

4. Azkenik, ezin ahaztu eta saihestu arlo hau guk nahiko genukeen bezain ongi aurrera eramateko faktore garrantzitsu bat: honek behar dituen giza baliabideak eta honekin lotuta, langileon lan baldintzak e.a. Honi aurre egiteko formula magikorik ez dago: ahal den guztia negoziatu (eta honetarako planteamendu serioak aurkeztu) eta lortzen dena lortzen dela, ahalik eta etekinik handiena atera.

OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA

• ARIZTONDO, J. (1999): "Helduen euskalduntze alfabetatzea eta Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia". HIZPIDE. Monografiak 3, 5-12
• ASKOREN ARTEAN: Euskararen Unibertsoa. Jardunaldiak. Donostia, 1998
• ASKOREN ARTEAN (2000): Mahaingurua: Euskalduntze-Alfabetatzea. LARRUN 32.
• CALVIÑO, X. A. (1999): "Helduei galiziera irakasteko curriculumaren berrikuntza: paradigmak eta irakasleen formazioa eta materialak" HIZPIDE. Monografiak 3, 119-135
• EKB (1990): "Gazteen mundua euskalduntzeko egitasmoa". BAT Soziolinguistika Aldizkaria 7-8, 159-175
• EUSKO JAURLARITZA: Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia
• HABE: Helduen Euskalduntzearen Oinarrizko Kurrikulua. Donostia, 1999